Raymarine i50 Tridata pakket retractable transducers

Raymarine i50 Tridata display instrument vervangen ST50Er is een Raymarine i50 Tridata pakket diepte/snelheid/temp en wordt geleverd met p120 en p19 TH transducers. Zijn dit retractable transducers?


Er is 1 pakket voor de Raymarine i50 Tridata te bestellen. Een combinatiepakket is altijd voordeliger dan een los instrument met losse gevers.

Welke pakketten zijn er voor de i50 Tridata

Raymarine i50 Tridata pakket met P120 P19 transducer E70149Transducers worden of op de spiegel van het schip geplaatst (aan de buitenkant) of door de romp. (aan de binnenkant). Op dit moment is er 1 pakket beschikbaar voor de i50 Tridata instrumenten. De gevers in dit pakket zijn Through Hull en van kunststof. Voor transom mount is geen pakket.

Through hull transducer

Raymarine through hull retractable snelheid transducer D241Through hull betekent dat de gever -door-de-romp- moet worden geplaatst. De gevers door de romp worden het meest gebruikt. Hiervoor moet het schip uit het water en zal er een gat in de romp moeten komen.
Meestal heb je twee aparte gevers. Een gever voor snelheid en een gever voor de diepte.
Er zijn transducers die diepte+snelhied+temperatuur (DST) in 1 gever hebben ingebouwd, maar hier zijn geen i50 Tridata-pakketten voor beschikbaar. Je zal dan een los i50 Tridata instrument en een losse gever moeten bestellen.

Transom transducer

Raymarine transom transducer montageVoor vissersbootjes kan een gever op de spiegel een betere oplossing zijn. Je hebt dan geen plekken op de romp die je moet vermeiden als je de boot op een trailer moet zetten. Bij de transom is het nagenoeg altijd een combinatie van diepte en snelheid en temperatuur in 1 gever. Uitzonderingen zijn de fishfinder modules, die hebben geen snelheid, alleen diepte en fishfinder-beeld. Een i50 Tridata met een transom-transducer is er niet. Je zal dan een los i50 Tridata instrument en een losse transom gever moeten bestellen.

Welke gevers zitten in het i50 Tridata pakket

In het Raymarine i50 Tridata pakket zitten de P120 en P19. Dit zijn de meest gebruikte en standaard transducers die verkocht worden. Het zijn analoge transducers die aangesloten moeten worden op de achterkant van het instrument. Dit is ideaal voor kleinere installaties.
Tip: Als het veel instrumenten worden aangesloten met bijvoorbeeld een plotter overweeg dan een transdcucer die via het nieuwe SeaTalkNG netwerk communiceert. Bijvoorbeeld de Raymarine DST800 DST CU TH smart triducer (A22111) dit is een diepte+snelheid+temperatuur gever en is retractable.

De P120 transducer

Raymarine ST60 Plus uitneembare diepte transducer met plug E26030Heeft bestelnummer E26031 en is een lange en standaard snelheid transducer. Deze transducer kan je uit de huiddoorvoer halen. Dat heet dan retactable. Dit is erg handig als de schoepjes vervuild zijn. Je kan de gever uit de huiddoorvoer halen. De klepjes in de huiddoorvoer klappen dicht en zorgen er voor dat er weinig water naar binnen stroomt. Maar ze sluiten niet waterdicht af. Met de meegeleverde blinde plug zorg je er voor dat de huiddoorvoer wel waterdicht wordt afgesloten. TIP: let er op dat er een nokje op de transducer zit, hij kan maar op 1 manier in de huiddoorvoer.

De P19 transducer

Heeft bestelnummer M78713-PZ Raymarine standaard dieptegever through hull M78713-PZ en is een lange en standaard diepte transducer met temperatuur voeler. Deze transducer kan je NIET uit de huiddoorvoer halen. Dit is meestal geen probleem omdat je de gever nagenoeg nooit hoeft schoon te maken. Wel is het zo dat als de gever defect raakt, dat het schip uit het water moet, en de oude gever uit de romp moet worden gehaald.  Wil je wel een retractable diepte transducer hebben, dan kan je deze wel uitwisselen zonder het schip uit het water te halen. Je moet dan wel een complete set aanschaffen, met huiddoorvoer. Die houd je dan over.

Raymarine D800 P17 D TH Retractable transducerEr is een dieptegever beschikbaar die wel uitneembaar/vervangbaar is.
Raymarine D800/P17 TH Retractable diepte transducer E26030. Die zal je los moeten bestellen daar is geen pakket voor.

Heeft een C of E kaartplotter een interne GPS

Raymarine C120 aansluiten op SeaTalkNG STNG netwerk E02022 E62113Geen van de C / E-Series Classic kaartplotter (C70, C80, C120, E80, E120) hebben een intern GPS antenne.

Maar let op de C-serie Wide kaartplotters (C90W, C120W, C140W) en de E-serie Wide (E90W, E120W, E140) hebben wel een interne GPS.

Ik wil een externe GPS aansluiten

De RS125 GPS antenne (SeaTalk) was hiervoor beschikbaar, die is niet meer leverbaar. De vervanger is de Raymarine RaySstar 150 GPS antenne. Deze GPS antenne kan niet op de SeaTalk aansluiting worden aangesloten, maar moet via SeaTalkNG worden aangesloten.

Om de nieuwe RayStar150 aan de plotter / netwerk aan te sluiten moet je een STNG netwerkje maken en voeden met 12V.

Externe GPS op een C-scherm E-scherm

Om data van de C of E serie kaartplotter (MFD) op het netwerk te krijgen is er een adapterkabel beschikbaar. Maar let op dit is een aansluiting voor de zogenaamde SeaTalk2 naar SeaTalkNG. Gebruik deze kabel niet in een STNG netwerk. De kans op foutmeldingen is aanwezig.

–>>  Vuistregel: nooit ST2 in een STNG omgeving gebruiken.

Het beste is de Raymarine Inline converter SeaTalk 1 naar SeaTalk NG Productnummer: E22158 te gebruiken, meestal is dit de beste oplossing zeker voor de toekomst als er andere apparatuur aan boord komt die alleen STNG kan praten. Vergeet niet het netwerk te voeden met de voedingskabel die wordt meegeleverd. Je kan dn de meegeleverde SeaTalk kabel aansluiten op de achterkant van de kaartplotter en de andere kant in de converter (gele connector) stoppen.

Raymarine kaartplotter C-serie E-serie externe GPS aansluiten SeaTalk achterkant
Raymarine kaartplotter C-serie E-serie SeaTalk achterkant

Hier onder zijn de juiste onderdelen te vinden:

Raymarine Raystar 150 GPS antenne
Productnummer: E70310

Wij raden dit af, maar als je alleen (dus 1 apparaat) de RayStar150 GPS aan wilt sluiten op een C-serie of E-serie en geen andere STNG apparaten, dan kan je overwegen om deze adapterkabel gebruiken in combinatie met de Raymarine STNG Starter Kit Productnummer: T70134. En alleen als er NMEA2000 apparaten (motormanagement/trim vlakken) van andere leveranciers moeten worden aangesloten op de plotter. Vergeet dan niet in het menu de STNG aan te zetten: ST290 System –>Select ON if your C-Series is connected to a SeaTalk2 system.

Raymarine Raystar 150 GPS antenne
Productnummer: E70310
Raymarine STNG Starter Kit

Raymarine STNG Starter Kit

Productnummer: T70134

Externe GPS op een C-WIDE scherm

Er is echt een verschil tussen de C-serie en de C-serie WIDE kaartplotters en de E-serie en E-serie WIDE. De aansluitingen op de achterkant van de Wide kaartplotters laten zien dat er andere verbindingen zijn zoals een echte STNG (SeaTalkNextGeneration) aansluiting en de snelle STHS (SeaTalkHighSpeed) voor radarbeelden en sonarbeelden. Je kan dus de RaySTar150 direct aansluiten op de STNG poort. Het is bekend dat je niet alleen de GPS in deze poort kan steken? Je moet namelijk een netwerk maken met de zogenaamde terminators.

Raymarine kaartplotter C-serie E-serie WIDE externe GPS aanslluiten SeaTalk achterkant

Je hebt dus alleen een GPS antenne nodig en een minimaal netwerk (tenzij die al aanwezig is)

Hier onder zijn de juiste onderdelen te vinden:

Raymarine Raystar 150 GPS antenne
Productnummer: E70310
Raymarine STNG Starter Kit

Raymarine STNG Starter Kit

Productnummer: T70134

Vergeet niet de blauwe (terminators) te geberuiken en dit netwerk te voorzien van 12V. Dit kan met de meegeleverde rode voeingskable in se set. Met de meegeleverde (korte) wtte spur kabel kan de C-serie WIDE kaartplotter op dit netwerk worden aangesloten. De RayStar150 GPS komt met de spurkabel in een vrije port.

Systeem instelling C-serie WIDE

Je kan op meerdere manieren de GPS data aan de kaartplotter geven. Dat kan via NMEA, STNG en SeaTalk. Dit betekent dat in het menu van de kaartplotter moet worden aangegeven welke ingang gekozen is. In dit gevl moet de ingang op STNG worden gezet. Ook als er meerdere kaartplotters in het netwerk zijn: er mag maar 1 GPS bron aanwezig zijn.

Hier de stappen in het menu:

Overschakelen tussen interne en externe GPS-ontvangers
1. Druk op de MENU knop.
2. Selecteer met het trackpad het menu Interne GPS.
3. Selecteer met de trackpad de optie ON om de interne GPS of de optie OFF om een ​​externe GPS te gebruiken.
4. Druk op de OK-knop.

Wat is het verschil met Ocean Scout TX camera’s van Flir

Raymarien ocean scout tk Flir thermische kamera spruitstukWat is het verschil tussen de FLIR Ocean scout TK en Ocean Scout 2 en 3 camera’s van Flir.

De handheld camera’s die Flir gebruiken zijn thermische camera’s. Deze techniek van opnemen betekend dat je in absolute donker nog steeds een warmtebeeld van een object of levend wezen kan zien. Er is dus geen restlicht nodig zoals een beetje licht vanaf de maan.

De detector die de thermische beelden kan maken heet microbolometer.
Een bolometer is een instrument voor het meten van het vermogen van invallende elektromagnetische straling via de verwarming van een materiaal met een temperatuurafhankelijke elektrische weerstand.

Er zijn verschillende materialen om een thermisch beeld te krijgen. De zogenaamde ”Amorphous Si’ is lastig te fabriceren in verband met temperatuur en is een stabiele en betrouwbaar materiaal. Deze a-SI wordt ook veel gebruikt in het maken van LCD en zonnecellen. Het materiaal dat Flir gebruikt is de ‘Vanadium oxide’, het proces om deze gevoelige dunne film te maken is iets ingewikkelder. Er zijn veel verschillende vanadium oxides, welke precies wordt gebruikt is met VOx niet terug te vinden. Overigens, zorg er voor dat de camera niet boven de aangegeven 50 graden komt. Dit omdat het gevoelige materiaal ergens rond de 67 graden kan reageren. Dus niet de hele dag in de zon leggen.

Soorten Ocean Scout thermische camera’s

Op dit moment zijn er 4 soorten handheld camera’s die door Raymarine worden verkocht. Klik op de link voor de huidige prijzen.

De Flir Ocean Scout TX

De Flir TX camera is op dit moment de meest voordelige camera van Flir geleverd door Raymarine. Er zit ongeveer een 1500 Euro verschil tussen de Ocean Scout TX en de eerst opvolgende Ocean Scout 240. Het verschil zit hoofdzakelijk in de resolutie van het beeld. De TX heeft geen 220V USB lader en er zit geen handige opberg tasje bij. De Ocean Scout TX en de 240 hebben geen mogelijkheid om het videobeeld te streamen, dat kan de Ocean Scout 320 en 640 wel.

Verschil Scout en Scout TX

Verschil scout TK ocean scout Flir grijs RaymarineHet technische verschil zit hem in de de soort Detector. Bij alle Scout camera’s wordt de vanadium oxide (VOx) gebruikt in de detector van de microbolometer. De naam van de detector in de Ocean Scout TX is de ‘Lepton’. De detector in de Ocean Scout II en III is de ‘Tau’. De Lepton detector van de TX heeft een resolutie van 160×120 pixels en heeft hiermee het kleinste oppervlak. Hierdoor heeft de TX (natuurlijk) ook een minder beeld voor de lange afstanden. Je kan bijvoorbeeld een lichaam van een kleine 200 meter zien. De Ocean Scout 240 kan dat op 350 meter, de Ocean Scout 640 ziet 3500 meter ver (met zoomen).

Een extra dat de Ocean Scout TX heeft, en de andere Ocean Scouts niet, is de manier van het thermische beeld presenteren. Alle thermische handcamera’s kunnen het beeld op de meest gebruiker manier tonen. White Hot, Black Hot, InstAlert. Echter de TX kan ook Rainbow, Iron, Lava, Acrtic fire, Graded fire beeld tonen.

Veiligheid Ocean Scout TX

De techniek is interessant, en natuurlijk leuk om me te spelen. Toch is dit een product dat eigenlijk iedereen aan boord zou moeten hebben. Zeilers die slecht weer hebben meegemaakt zullen beamen dat je eigenlijk niets kan terug vinden als iets over boord gaat. Laat staan een persoon. Als het dan nog eens nacht is wordt het een hele opgave om die te vinden. Deze thermische camera’s zijn waterdicht en geven binnen 5 seconden een thermisch beeld van de omgeving. Je zal verbaast zijn hoe snel je een warmtebron terug kan vinden.

Verschil Ocean Scout TX en Scout TX

Raymarine thermische camera scout Flir groen RaymarineOp internet is ook de Scout TX te vinden en Raymarine verkoopt de Ocean Scout TX zit daar verschil in?

De Scout TX is een groene versie en de Ocean Scout TX is een grijze versie.
Het zijn exact de zelfde handheld camera’s met alleen een andere kleur van de behuizing.

Beeld vastleggen

De FLIR Scout TK kan alleen afbeeldingen en video rechtstreeks opnemen op het apparaat zelf. Deze beelden of video kan je naar de PC kopiëren via de USB kabel. Er is ruimte voor opslag van maximaal 1000 JPEG-afbeeldingen en vier uur video. Druk kort op de knop voor het maken van een foto, en houd ingedrukt voor het maken van video

De TX heeft geen video uitgang, dat begint bij de Ocean Scout 320 en 640.

Zoomen

Kan de Ocean Scout TX ook in zoomen? De Scout TK kan niet zoomen zoals op de Scout II of Scout III modellen. De Scout TK geeft je 20 graden gezichtsveld op ongeveer 300 meter afstand met alleen detectie. Als je meer wilt zien zou je eigenlijk dichter bij het object moeten komen. Natuurlijk afhankelijk van de hoeveelheid warmtestraling van het object herkennen.

Bril dragers

Ik heb een bril, kan ik de Ocean Scout wel gebruiken? De Scout TK maakt gebruik van een oculair ontwerp (rubber) de heldere contrast vanuit het scherm te verminderen. In eerdere ontwerpen van de Scout model, je kon het rubberen oog-stuk verwijderen, maar dat bleek te veel kwijt te raken. Het is nu een vast onderdeel geworden van de thermische camera. Het maakt niet uit of je nu met of zonder een bril door de rubberen cup. Ikzelf draag een bril en heb geen problemen met het gebruik van het apparaat gehad, wel snel een vieze bril 🙂

Overzicht Ocean Scout thermische camera

Hieronder is een tabel te zien met alle verschillen van de camera’s die ik heb kunnen vinden. Als je een aanvulling hebt laat het weten, dan kan dat er bij worden gezet.

Model Number OS 240 OS 320 OS 640 TX
Thermal Imaging Specifications
Detector Type Microbolometer Microbolometer Microbolometer Microbolometer
Detector Name Tau Tau Tau Lepton
Detector resolution 240 x 180 336 × 256 640 x 512 160 × 120
Detector materiaal (Vanadium oxide) VOx VOx VOx VOx
Video format NTSC NTSC NTSC NTSC
Video Refresh Rate <9Hz or 30 Hz <9Hz or 30 Hz <9Hz or 30 Hz < 9Hz
FoV Field of View (H x V) 24° x 18° 17° x 13° 18° x 14° 20° × 16°
Start Up (seconds) <1.5 seconds <1.5 seconds <1.5 seconds < 5 seconds
Waveband 7.5 – 13.5µm 7.5 – 13.5µm 7.5 – 13.5µm 7.5 – 13.5µm
Thermal Sensitivity <50mK @f/1.0 <50mK @f/1.0 <50mK @f/1.0 NB
Image Processing FLIR Propriety Digital Detail Enhancement™ FLIR Propriety Digital Detail Enhancement™ FLIR Propriety Digital Detail Enhancement™ FLIR Proprietary Digital Detail Enhancement™
User Interface
Power Button On/Off On/Off On/Off On/Off
Zoom Button Freeze Frame 2X Zoom 2X & 4X Zoom Niet beschikbaar
Black Hot/White Hot/InstAlert Y Y Y Y
Brightness ajustable Y Y Y Y
(Toggle up<>down)
LED enabled during Power Off state Y Y Y N
Image Capture Y Y Y Y
Image Download USB Cable USB Cable USB Cable USB Cable
System Specifications
Display 640 x 480 LCD 640 x 480 LCD 640 x 480 LCD 640 x 480 LCD
Video Output, Composite N Y Y N
Image Polarity
(color palletes)
3: White Hot / Black Hot / InstAlert™ selectable 3: White Hot / Black Hot / InstAlert™ selectable 3: White Hot / Black Hot / InstAlert™ selectable 8: Black Hot, White Hot, InstAlert™ Rainbow, Iron, Lava, Arctic & Graded Fire
POWER
Battery Type Internal Li-ion
Internal Li-ion
Internal Li-ion
Internal Li-ion
Battery Life (Operating) >5 hours >5 hours >5 hours >5 hours
Environmental
Rating IP-67, submersible IP-67, submersible IP-67, submersible IP-67, submersible
Operating Temperature -20°C to 50°C -20°C to 50°C -20°C to 50°C -20°C to 50°C
Storage Temperature -40°C to 60°C -40°C to 60°C -40°C to 60°C -40°C to 60°C
Drop Test Rating 1m drop 1m drop 1m drop 1m drop
Physical
Weight 340 g 340 g 340 g 170 g
Size (l x W x H) 17×5,8x 6,2 cm 17×5,8x 6,2 cm 17×5,8x 6,2 cm 10,1×2.5×2.5 cm
Range Performance
Detect man
(1.8m x 0.5m)
350m 550m 1140m 119m
Detect Small Boat 895m 1550m 3000m 895m
Package Includes
Thermal Camera Y Y Y Y
Carrybag Y Y Y N
Neck / Wrist band
Y Y Y Y
USB Cable Y Y Y Y
5V supply 230V Y Y Y N
Lens Cap Y Y Y Y
Manual Y Y Y Y

 

 

Wat is Hydro-Balance van Raymarine

Wat is Hydro Balance?
Hydro-Balance™ Technology is nieuwe software die de stuurprestaties van een Evolution op motorschepen verbetert. Met de nieuwe software zal met name bij systemen zonder een roerstandindicatie en buitenboordmotoren veel beter en mooier automatisch sturen.

Stuurautomaat hydrobalance hydraulish raymarineHydro-Balance™ is nu gratis beschikbaar voor alle gebruikers van de Evolution™ stuurautomaten. Kijk hier om deze software te downloaden. Of neem contact op met ons wat de mogelijkheden zijn.

Wat doet Hydro-Balance ?

Hydro-Balance berekent slim met verschillende algoritmen de 3 meest voorkomende uitdagingen

Uitdaging:  Hydraulic System Elasticity

Hydraulic System Elasticity  wordt ook wel Flex genoemd. Dit wordt veroorzaakt door lucht in het hydraulische systeem en zorgt voor schommelingen in de stuurleidingen. Raymarine M81105 roerstand gever rudder refDeze Flex zorgt er voor dat het volume in de leidingen van de hydrauliek steeds anders is. Hierdoor wordt het lastig, eigenlijk onmogelijk, om op een installatie zonder roerstandterugmelder de exacte stand van het roer (of de motor) te meten.

Oplossing:  De Hydro-Balance™ algoritmen berekenen de hoeveelheid Flex wanneer het stuursysteem in actie komt. De Evolution stuurautomaat compenseert dat direct. Het gevolg is dat het schip, zonder een roerstandgever, toch een rechte koers kan varen. Navigeren zonder slingeren of over-onderstuur.
Op deze manier is nu mogelijk om de vituele roerstandindicatie weer te gegeven op het display van de stuurautomaat en MFD’s. Toch blijft ons advies om een roerstandgever te plaatsen als dat mogelijk is.

Uitdaging: Asymmetrie in het stuursysteem

Asymmetrie in het stuursysteem wordt veroorzaakt door ongebalanceerde stuurcilinders. Stuurautomaat hydrobalance hydraulish buitenboordmotor raymarineDit kan er voor zorgen dat het roer of hekaandrijving de ene kant op sneller stuurt dan de andere kant op.

Oplossing:  De hydro-Balance™ algoritmen berekenen het verschil in tijd tussen midscheeps-stuurboord bocht en midscheeps-bakboord bocht en de Evolution leert en compenseert het verschil automatisch. Resultaat is een strakke koerslijn.

Uitdaging: Asymmetrical Torque Steer

Asymmetrical Torque Steer, ook wel Propeller Walk (schroefeffect) zorgt ervoor dat de boeg van het schip naar stuur-of bakboord Hydro-Balance Asymmetrical Torque Steer propeller Raymarinezwenkt bij lage snelheden en hoge acceleraties. Dit komt doordat het schip de zelfde richting op wordt geduwd met de draairichting van de schroef. Dit kan ook worden gecompenseerd door trimvlakken af te stellen.

Oplossing: De Hydro-Balance™ algoritmen in combinatie met de gevoelige EV Sensor berekenen de zijdelingse krachten en verplaatsing tot een roerstand die het schip op koers houd. Onder omstandigheden waarbij Propeller Walk optreedt en indien bij gebruik van twee of meer motoren deze motoren niet dezelfde snelheid draaien.

Hydro-Balance™ is nu beschikbaar!

Hydro-Balance™ is  te gebruiken op elke Evolution™ stuurautomaat en kan gratis worden gedownload van de Raymarine website.

raymarine t70156 evolution autopilot ev200 power met p70R acu200 ev1 t70156

 

Fusion marine audio en C80 kaartplotter

Raymarine Rockford Fosgate partnerschap en lighthouseFusion marine audio aansluitem op C80 kaartplotterVraag: Werkt Fusion audio in combinatie met de C80 Kaartplotter van Raymarine.

Ik ben in het bezit van een raymarine c80 kaartplotter.

Mijn vraag is of deze uitgerust is met nmea 0183 of nmea 2000?

Ik wil namelijk een fusion marine audio eraan kunnen koppelen, en dat kan alleen als de c80 is uitgerust met nmea 2000.


Fusion marine audio en Raymarine C80Antwoord: De geluidsapparatuur van Fusion is in principe een autoradio met een netwerkverbinding. In dit geval is het de NMEA2000 ofwel SeaTalkNG. Je kan via het SeaTalkNG netwerk de Fusion bedienen vanaf de kaartplotter als die daar geschikt voor is. De Fusion audioapparatuur heeft een ingebouwde versterker of je kan een extra externe versterker aansluiten met subwoofers

Alleen de software Lighthouse (operating system) kan omgaan met Fusion. De software op de C80 is geen Lighthouse en heeft daardoor geen mogelijkheid om de Fusion applicatie op te starten.

De nieuwe MFD kaartplotters hebben allemaal de Lighthouse software draaien. Op deze instrumenten kan je dus via een App een verbinding maken met de Fusion audioapparatuur. Als die verbinding er is, dan kun je alles bedienen,

NMEA2000 heet op de C80 instrumenten ook wel SeaTalk2. SeaTalk2 is een connector met 5 aansluitingen. VRaymarine A06048 adapterkabel seatalk2 connector NMEA2000 C80ia deze link is het mogelijk om bijvoorbeeld de motorgegevens op het scherm te krijgen. Dit kan alleen als de motor zijn gegevens via het NMEA2000 protocol verstuurd. Controleer eerst of de motor geschikt is hiervoor… Raymarrine brandstometer op de kaartplotter tonen
Motorgegevens overzicht op een kaartplotter Raymarine C80

Lees hier meer over de verschillende soorten netwerkverbindingen: http://www.raymarine-navigatie.nl/wat-is-het-verschil-tussen-seatalk-seatalk1-seatalkng-en-seatalkhs/

Mocht je overwegen om de NMEA2000 gegevens op de Kaartplottr te zetten, dan is er wel een werkend netwerk nodig, dat betekend dat het netwerk wordt gevoed met 12V en dat er terminators in het netwerk zitten. Emn let er op dat de gegevens vanaf NMEA2000 veel sneller wordt verstuurd, dit kan (gaat) invloed hebben op de prestaties van het apparaat, die krijgt het er wel moeilijk mee.

Raymarine STNG adapterkabel naar SeaTalk 2

Productnummer: A06048

Raymarine SeaTalk2 junction block 5-WAY

Raymarine SeaTalk2 junction block 5-WAY
Productnummer: E25049

Toekomst Fusion en Raymarine

Alle huidige toepassingen in combinatie tussen Raymarine en Fusion zullen blijven bestaan. De nieuwe ontwikkelingen voor Fusion en Raymarine zullen niet verder worden uitgebreid. Het top-merk RockfordFosgate is op dit moment de keuze van Raymarine en zal in de nieuwe software Lighthouse worden opgenomen.  Deze partnerschap tussen Raymarine en FRockfordFosgate is ontstaan doordat vermoedelijk ook een partnerschap is ontstaan tussen Garmin en Fusion.

Fusion op de Raymarine kaarplotter voorbeeld

Welke blinde plug voor Airmar 20-399-01 (E26031)

Raymarine E26030 ST60 Plus uitneembare diepte gever transducer met plug Vraag: Voor de huiddoorvoer van mijn log zoek ik een blinde plug (blanking plug/bung) zodat ik de sensor met het schoepenradje kan verwijderen en schoonmaken.

Het log is een Raymarine ST60 met Airmar speed/temp sensor type 20-399-01. Kunt u mij zeggen welk onderdeel ik moet bestellen?


Raymarine D242 blinde plug huiddoorvoer airmar 33-481-02 en 20-399-01Antwoord:

De Airmar 20-399-01 is een snelheid en temperatuur gever die uit de huiddoorvoer kan worden gehaald. Dit is Raymarine ST800 P120 ST CU TH Retractable. In de doos zit een complete set met gever, huiddoorvoer en blinde plug. Als je de gever uit de huiddoorvoer haalt, dan is het handig, misschien wel noodzakelijk, om de open huiddoorvoer af te dichten met een plug in plaats van met de hand.

Mocht je alleen de blinde plug nodig hebben, dan is de Raymarine blinde plug voor huiddoorvoer ST800 P120 (D242) beschikbaar.

 

 

Airmar H2183 en Radar overlay C70 kaartplotter

Hoe krijg ik met Airmar H2183 radar overlay fast heading op een kaartplotter

Vraag:

Raymarine C70 kaart radar overlay met fast heading van AirmarAfgelopen weekend de firmware van de C70 geupgrade. Het lijkt beter te gaan al heb ik door het weer nog niet gevaren en dus ook geen goeie AIS vergelijk kunnen maken.

Wat ik wel zie is dat ik geen Radar instelling optie meer heb in mijn setup en ook geen Radar overlay op de kaart kan doen.

De radar als zodanig is wel goed aan te sturen en wel als single scherm of dubbel scherm te combineren maar niet met kaart overlay.

De menu’s heb ik bekeken, maar daar kan het volgens mij niet aan liggen. Enig advies hoe ik dit kan oplossen?


Antwoord:

Feit is dat Raymarine bij de introductie van serie 5 software voor de C-classics een essentiële wijziging heeft doorgevoerd. Tot dat moment was het mogelijk om op basis van een GPS-fix een radaroverlay op de kaart weer te geven. Echter gezien deze GPS-info niet snel genoeg was, ververste niet snel genoeg, werd de overlay niet geheel accuraat geprojecteerd op de kaart. Dit werd als niet veilig geacht en daarom werd die functionaliteit eruit genomen. Vanaf versie 5 is er dus fastheadinginfo nodig t.b.v. radar overlay. Danwel doordat er een stuurautomaat in het systeem zit of dat er een separate fastheading sensor wordt toegevoegd aan het systeem.

Een veelgehoorde vraag dus. Mocht men wel weer radaroverlay terugwillen is het of downgraden naar een versie 4 software ofwel fastheadinginfo toevoegen aan het systeem. De nieuwe kaartplotters zoals de Raymarine eS-serie MFD maken meestal gebruik van de Raymarine Evolution EV1 kompas sensor  Dit is een 5 assig kompas en meer dan genoeg voor snelle koerscorrecties.

Fast heading met Airmar H2183

Raymarine fast heading van AirmarHoe krijg ik fast heading op een kaartplotter. De Fast heading kan met een Airmar fast heading elektronisch kompas verkregen. Dit elektronisch kompas wordt door Airmar H2183 geproduceerd en is volledig te integreren met Raymarine instrumenten. Wordt geleverd zonder bekabeling. Door dat er elektronische componenten worden gebruikt in dit kompas zijn er geen bewegende delen in de behuizing. Het kompas meet te gelijkertijd drie gegevens en worden op drie assen gemeten. Het mooie is dat dit compas op NMEA of NMEA2000 kan worden aangesloten. Dus mocht je een ander merk hebben dan Raymarine en je hebt een NMEA of NMEA2000 aansluiting en de plotter kan de zinnen lezen, dan is dit een oplossing om nu eindelijk een correcte koers te hebben die niet afhankelijk is van de golven of wind.

1) de kompaskoers
2) de versnelling
3) de gyroscoop

Door deze drie gegevens in een berekening op te nemen kan je nu een zeer nauwkeurige koers bepalen. Het deinen en rollen van het schip is nu niet meer van belang (tot zekere hoogte natuurlijk) omdat er op drie assen wordt gemeten.

Netwerk met Airmar kompas heading

Het elektronische kompas van Airmar heading sensor maakt gebruik van het NMEA 0183 protocol. De onderstaande NMEA zinnen worden door het kompas uitgestuurd op bijvoorbeeld het Raymarine netwerk. Maar je kan dit snelle kompas ook gebruiken voor andere projecten en andere apparatuur dan Raymarine.

Voor het berekenen van de belasting van een Raymarine SeaTalk Next Generation netwerk is het nodig om de LEN te weten. Voor de A92185 Airmar NMEA 2000 0183 Magnetic Compass Electronic Heading Sensor is de LEN waarde 3. Overweeg de Raymarine Evolution EV1 kompas sensor als standaard de STNG wordt gebruikt.

 
NMEA  NMEA 0183 zinnen
$HCHDG Heading (Magnetic)
$HCHDT Heading Relative to True North (Needs External GPS Input)
$TIROT Rate of Turn
$YXXDR Transducer Measurements: Vessel Attitude
Raymarine A92185 Airmar NMEA 2000®

NMEA 2000® Supported PGNs
127250 Vessel Heading
127251 Rate of Turn
127257 Attitude
NMEA 2000® Load Equivalency Number (LEN) 3

Aansluiten Airmar H2183 heading

Raymarine A80131 Airmar heading sensor nmea0183 kabel Om de fast heading op de instrumenten te krijgen wordt er gebruik gemaakt van de NMEA verbinding. Controleer dus wel of de kaartplotter een NMEA aansluiting heeft. En de voorkeur gaat dan wel uit naar de snelste poort omdat er behoorlijk veel data wordt verzonden in een korte tijd. Deze Airmar Heading Sensor NMEA0183 kabel is voor de Airmar H2183 heading sensor.

Lengte van de kabel is 10 meter.

Uiterlijk aanpassen van i50 i60 i70 i70s p70 p70rR instrumenten

Uiterlijk i70s E70327 en andere instrumenten aanpassenHet is prachtig om een serie instrumenten aan boord te hebben die net even anders is dan de rest in de haven. Maar soms is het eigenlijk noodzakelijk om de instrumenten een ander uiterlijk te geven omdat een nieuw instrument een ander uiterlijk heeft zoals de nieuwe eS-MFD kaartplotters.

Het meest recente voorbeeld is de invoering van de Raymarine eS-serie MFD. Dit is een kaartplotter / fishfinder/ radar display met een nieuw uiterlijk. Het is een vlak en minder afgerond instrument. Persoonlijk is dit op dit moment wel een mooi design en zou deze graag aan boord willen hebben.

Dit geldt vast voor meerdere gebruikers van Raymarine apparatuur. Maar wat nu als je net de ST60 Plus instrumenten hebt vervangen door de Raymarine i50 en Raymarine i60 instrumenten. En je wilt eigenlijk de Raymarine eS75 display met Wi-Fi, fishfinder, zonder kaart plaatsen. Het probleem is dat je dan instrumenten hebt met een ander uiterlijk vergeleken met de eS75. De oplossing is nieuwe randjes. Met het vervangen van de randjes van de instrumenten kan je het uiterlijk aanpassen van de i50 en i60 naar de looks van de eS75. Laten we dat de S-line noemen, kan Audi ook ; o)

Uiterlijk eS75 E70263 en andere instrumenten aanpassen

Randen, namen en afdekappen

De rand om het instrument heet de bezel. Dit zijn alleen de randen om het instrument. Het LCD display zit vast op het instrument en wordt dus niet vervangen. Het zelfde geld voor de druktoetsen, die blijven ook gewoon zitten. (bij de ST60 kan je ook de toetsen vervangen, lees hieronder meer). Dus de druktoetsen blijven het zelfde en zijn dus net iets anders. de i70 ombouwen naar een S-line look en de i70s out of the box zijn dus met de druktoetsen anders. (zie hieronder).
Als er gebruik wordt gemaakt van de nieuwe rand met haakse hoeken zal er ook een nieuwe afdekkap moeten worden gebruikt. De kap voor de ronde hoeken past niet op de instrumenten met de haakse hoeken en omgekeerd.

Randen: Er zijn op dit moment twee soorten randen, dit zijn ronde en haakse hoeken. (rounded en squared). In sommige pakketten worden beide randen geleverd. Bijvoorbeeld bij de i70 (E22172) word de A-line grijs én de S-line zwart geleverd met de daarbij horende afdekkap. Respectievelijk: R22169 én de A80357.

Raymarine uiterlijk instrumenten aanpassen haakse hoeken es
i70s haakse hoeken ‘black” : S-line
Raymarine uiterlijk instrumenten aanpassen ronde hoeken es
i70 ronde hoeken ‘gunmetal’ : A-Line

Kleuren: Er zijn op dit moment twee verschillende kleuren randen. Deze zijn ‘black’ en ‘gunmetal’ (zilver/grijs). Alle A-line instrumenten zoals de i50, i60, i70, p70 worden geleverd met een gunmetal A-line rand. Dat is dus de standaard kleur en standaard uiterlijk.

Raymarine E22167 P70R Autopiloot display met rotary control
p70R : A-line

Kappen: Er zijn voor beide randen eigen zonnekappen / afdekkappen nodig. De kappen kunnen niet uitgewisseld worden. Alle kappen passen op de zelfde soort instrument, ofwel de kap van een i70 kan op een i50 en op een i60 en op de p70 (niet de P70R). En dus ook zo voor de kap van de i70s, die kan op de aangepaste i50s en i60s en p70s. Wat niet kan is een kap van een i70s op een i70.
Een uitzondering is de kap voor de p70R stuurautomaat instrument. Dit is een instrument met een rotary / draai knop op het instrument. Hier is een eigen kap voor nodig. Ook hier geld de p70R kap past niet op een p70Rs instrument en andersom. Hieronder een overzicht van de verschillende kappen.

ST60 en ST60+ instrumenten naar i50s aanpassen

ST60 Windinstrument vervangen met i70SHet is helaas niet mogelijk om de ST60 instrumenten om te toveren naar de nieuwe lijn. Wel kan je de de ST60 heel makkelijk ombouwen naar een ST60+ versie. Misschien een goed idee bij de verkoop van schip om de bestaande instrumenten te voorzien van een hele nieuwe buitenkant met nieuwe kappen.

Lees hier meer over het ombouwen:
Raymarine instrument ST60 ombouwen naar ST60 Plus

i50 naar i50s aanpassen zwart

Raymarine i50 uiterlijk instrumenten aanpassen naar S-line
Raymarine i50 : A-line

Voorbeeld van een i50 grijs naar een i50s zwart:
Het is erg makkelijk om het uiterlijk van de standaard i50 aan te passen. Om bijvoorbeeld de Raymarine i50 Tridata aan te passen naar een S-line uiterlijk van de eS kaartplotter (standaard geleverd met een zwarte haakse rand) kan je gebruik maken van de zogenaamde ‘bezel black’. Door de bestaande rand er af te halen en de nieuwe er op te zetten is het klus al geklaard. Wel moet de juiste kap worden gekozen want zoals eerder gezegd de oude kap past niet op de de nieuwe rand.

i70 naar i70s aanpassen zwart

Raymarine i70 naar i70s uiterlijk aanpassen naar S-line instrument
Raymarine i70 : A-line
Raymarine i70s randen aanpassen naar S-line
Raymarine i70s : S-line

Let er als eerste op dat de rand van een i70s instrument niet hetzelfde is van een i70. Stel… je hebt nu 1 of meer i70 instrumenten aan boord met een grijze ‘gunmetal’ rand. Je heb er voor gekozen om toch de oude Raymarine C70 multifunctioneel kleuren kaartplotter te gaan vervangen door de prachtige Raymarine eS75 display met Wi-Fi, fishfinder, zonder kaart. De eS75 wordt standaard geleverd met een zwarte S-line rand met rechte hoeken. Dus de huidige i70 heeft nu grijze sierranden met ronde hoeken. Je zal deze rand en afdekkap nodig hebben:

Overzicht randen en kappen voor A-line en S-line

Overzicht randen instrumenten ombouwen Raymarine

A50D kaartplotter dieptegever P19 transducer

Raymarine A50D fishfinder transducer aansluitenIk heb een A50D kaartplotter gemonteerd in een stalen ferry en uitgebreid met een P19 plastic low profile through hull transducer. De transducer zit 1 cm binnen het vlak om hem te beschermen tegen beschadigen als de boot over een zandplaat schuift. Als de boot vaart geeft hij af en toe een diepte aan van bv 13 meter. Als hij stil ligt geeft hij niets aan. Het vaargebied is niet dieper dan een paar meter met stukken van minder dan 50 cm (onder de boot) het is zoet en brak water. Als ik de transducer in een emmer water hou zie ik hem trillen en merk dat ook als ik mijn oor ertegen aan hou. Mijn vraag is of de p19 de juiste transducer is voor de A50D of welke transducer moet ik installeren. Ik heb de 10 meter kabel nodig om bij de kaartplotter te komen.


A50D en een diepte gever aansluiten

De Raymarine A-serie kaart plotter en fishfinders zijn inmiddels niet meer leverbaar maar ze zijn er nog at in omloop. De A50D heeft de mogelijkheid om een fishfinder te zijn en heeft een aansluiting op de achterkant van het instrument speciaal voor de transducer.

Raymarine A-serie aansluitingen kaartplotter met fishfinder SeaTalk nextgeneration
A50D met connector Transducer
Raymarine A-serie aansluitingen alleen kaartplotter en SeaTalk next generation
A50D zonder Transducer

Past de P19 op de A50D kaartlotter

Heeft dit systeem eerder wel gewerkt? is mijn eerste vraag… De P19 wordt over het algemeen gebruikt voor de instrumenten (ST60+ Diepte).

Misschien heb je ergens een instrument waar de P19 op aangesloten is, dan komen de dieptegegevens via dat instrument gewoon via SeaTalk op jouw A50D plotter.

Wat wel noodzakelijk is, is dat de transducer vrij uitzicht moet hebben, en dat de bundel naar beneden niet mag worden verstoord. Ik weet niet precies hoe ver je hem in de romp hebt geplaatst, ik kan mij voorstellen dat er misschien een resonantie kan ontstaan in de ruimte van de gever. (lijkt mij niet het geval met 1 cm)

Het voordeel is dat deze gever retractable is. Je zou hem uit de huiddoorvoer kunnen halen. En (als de bekabeling dat toelaat) de gever over de railing hangen (in het water) en kijken of hij dan wel de juiste diepte geeft.

Het kan natuurlijk ook zijn dat de gever defect is, hoewel hij toch pulst.

Overigens zijn dieptes van 1 meter of minder moeilijk te meten met een transducer, zeker met een platte bodem.

Welke gevers zijn er voor de A50D fishfinder

De gevers die bij een A-serie horen kan je in het overzicht hieronder vinden:

a50d kaartplotter dieptegever p19 transducer overzicht Raymarine

Raymarine E66066 adapterkabel DSM300 a-serie kaartplotterEr is een adapterkabel beschikbaar waarmee andere gevers ook op de A-serie kunnen worden aangesloten. Raymarine Adapterkabel DSM 300 naar A-serie Productnummer: E66066

Kijk eerst even in de documentatie van de kaartplotter A-series daar staan de voorbeeld schema’s. En altijd even navragen of het gaat passen, de connectoren op de gevers verschillen nog al eens. Zo heeft de P79 al 3 verschillende uitvoeringen. Zo is er de A80170 en die is speciaal voor de nieuwe a-serie kaartplotters. Die moet je dus niet hebben voor de A-serie (ja het verschil zit hem in de hoofdletter A en a) Kijk hier eens: Wat is het verschil tussen een a-serie en e-serie. Het zelfde geld voor de E66013, nogmaals kijk in de handleiding of laat het ons weten.

A50D kaartplotter dieptegever transducer overzicht extra gevers

De vervanger van de A-serie is de a-serie

Raymarine a-Series kaarplotter a65 a67Inmiddels is de A-serie kaartplotters niet meer in productie en niet meer nieuw leverbaar. De vervanger is de a-serie.

Kijk hier voor een Overzicht fishfinder en kaartplotters aansluitingen en de aansluitingen op de achterkant van de a-serie kaartplotters en fishfinders

Vervangende kaartplotter a-serie es-serieWil je de mooiste kaartplotter op dit moment, kijk dan hier voor de nieuwe Raymarine eS-serie MFD serie, echt een platje van een plotter met de nieuwste processoren en mogelijkheden. Het nieuwste: net als TomTom navigeren van haven naar haven met de stuurautomaat, echt…

Melding “Drive Stopped” of “MOT STALL” op autopilot display

Foutmelding raymarine linear drive voorbeeld pakketIk krijg een Drive Stopped / MOT STALL bericht op mijn autopilot instrument. Wat betekent dit ? Hoe kan ik dat oplossen?

“Drive Stopped” of “MOT Stall” is een bericht van de automatische piloot. De computer geeft aan dat het niet in staat is om het het roer van het schip te bewegen. Dit is een ruime foutmelding, er kan een probleem zijn met ofwel het stuur (pomp), de hydraulische roer-cilinder, de Drive-unit elektrisch-hydraulisch, Linear, etc), de Roerstand Unit (indien aanwezig) of de stuurcomputer.

Om erachter te komen wat item wordt dit probleem veroorzaakt zijn er een paar tests die je zelf kunt doen, zoals hieronder aangegeven.

Controle van het roersysteem

Foutmelding raymarine linear drive montageHet roer kan door slijtage of door tijd zeer moeilijk draaien als gevolg van een mechanisch probleem (vastgelopen katrollen, kabels, kwadrant, enz.). Let er ook op dat er tijdens zwaar weer de belasting (golfkrachten en zee-actie) behoorlijk kunnen zijn. Let hier overigens ook op bij het kiezen van de juiste drives, kies niet de laagste type maar de grotere bij twijfel. Dit zijn beide zeldzame gebeurtenissen.

Controle van de stuursysteem

Goed onderhoud van het stuursysteem voorkomt normaal gesproken dat bindend of vastlopen van de stuurinrichting. Onze tip (die helaas niet altijd wordt opgevolgd) check elk jaar de stuurinstallatie, kijk naar hydraulische lekkage, voel of er speling zit op het roer zit, kijk en voel. Als het weer-belasting het probleem is, probeer het verminderen van zeiloppervlak. De snelheid van het schip zal dan lager worden en de golf-druk op het roer verminderen zijn de beste oplossingen. Dan lijkt het er op dat de drive niet ‘dik’ genoeg is. De melding kan ook komen door een onjuiste Autopilot. Als de aandrijving en / of stuurcomputers computer niet genoeg kan leveren om het schip te besturen kan je deze foutmelding ook zien. Bij twijfel kan je altijd bij de installateur of met een Raymarine servicepunt contact opnemen.

Controle van de Aandrijving

Als de aandrijving niet meer werkt of de motor niet meer werkt dan kan de Drive-unit ( de oorzaak van de melding “Drive Stopped” of “MOT STALL” op autopilot display te zijn. Om te testen of het nu alleen de Drive-unit is die de oorzaak is kan je alle draden (koppeling/clutch en motor voedingsdraden) los halen van de stuurcomputer. Weet wat je doet, kortsluiting zorgt echt voor een knetterend einde van de electro motor of bekabeling. Bij twijfel kan je altijd bij de installateur of met een Raymarine servicepunt contact opnemen.

  • Let op als je een Linear drive hebt, alleen! 12v voor de Clutch aansluitingen!
  • Plaats vervolgens een directe 12v (of 24v, afhankelijk van de drive) om de motor te laten draden.
  • Je zal nu de elektro motor laten draaien. Verwissel de draden over de terminals, zodat je de polariteit wordt omgedraaid. LET op. Als het roer gaat bewegen let er dan echt op dat je niet verder gaat dan het eind van de aanslag, je kan het roer echt door het vlak drukken en met pech zinken! Bij twijfel kan je altijd bij de installateur of met een Raymarine servicepunt contact opnemen
  • Een opmerking is dat overmatige slijtage van de koolborstels van de elektrische motor de meest voorkomende oorzaak van deze foutmelding. De motor reageert sms langzaam, of klinkt niet goed, of ruikt erg naar een elektrische-verbranding. Als de borstels contact met anker van de motor te verliezen zal de motor een “dode punt” hebben en kan niet worden ingeschakeld wanneer de elektriciteit wordt toegepast. Een tijdelijke oplossing voor het probleem is om snel voorzichtig maar stevig op de chromen ring die de aandrijving omringt met een houten hamer te tikken. Deze schok zorgt ervoor dat de borstels om net iets te bewegen, en zal gewoonlijk de motor laten draaien. Dit is slechts een tijdelijke oplossing de aandrijving dient te worden gecontroleerd door uw lokale Raymarine erkende service dealer.

Controle van de stuur computer

Het kan zijn dat de stuurcomputer niet genoeg spanning kan leveren vanaf de Motor aansluitingen. Controleer de aansluitingen op de printplaat van de stuurcomputer.

Om te zien of de stuurcomputer de oorzaak is. Haal de aansluitng van de motor los van de stuurcomputer (van de printplaat)Foutmelding raymarine stuurautomaat aansluiting drive clutch

  • Plaats een multimeter op de motoraansluiting van de printplaat van de stuurcompter en druk vervolgens op Auto-en vervolgens een +30 koersverandering
  • Je ziet vergroting van de spanning
  • Maak een -30 koersverandering en opnieuw moet je een verandering in de spanning te zien, maar de polariteit zou worden omgekeerd.
  • Ook plaats je multimeter op de clutch-aansluitingen en controleer of een 12v op komt te staan in de Auto stand.

Controle van de Roer referentie-eenheid

Ons advies is het plaatsen van een roerstand gever in elk mogelijk geval, je krijgt echt een veel beter stuur resultaat, echt.

Het roer referentie-opnemer (roerstand gever) is het apparaat dat de beweging van het roer meet. De stuurcomputer kijkt met de roer-referentie-transducer om te zien dat de drive systeem werkelijk het roer draait en de maximale uitslag registreerd. Als er geen verandering in de roerhoek na het commando van de drive om te draaien, wordt ervan uitgegaan de drive niet reageert en zal er de melding “Drive Stopped” of “MOT STALL” op autopilot display komen. Om de Rudder referentietest het volgende doen:

  1. Kijkend naar het beeldscherm van het bedieningsinstrument kijken naar de roer indicator en beweeg het roer. Is het bewegen zoals het zou moeten?
  2. Is met de hand mogelijk om de roerstandaanwijzer te wiebelen of te bewegen niet zoals het zou moeten? Als dat zo is geeft dit aan dat het niet goed vast zit.
  3. Haal de stang met schroefdraad los, als het goed is springt de gever terug naar de meest liner stand door de veer die in de gever zit. Als dit niet zo is, dan is de kans groot dat de gever ‘over zijn nek’ is gedraad.
  4. Haal de roerstandgever los van de stuurcomputer en meet vervolgens met behulp van een multimeter de volgende combinatie

Kabelkleur —- Arm positie —– Resistance
Groen / Rood —- Elke positie —– 5k ohm + / – 5%
Blauw / Groen —– tegen de klok stop —- 1.66k ohm + / – 10%
Blauw / Groen —- Met de klok mee te stoppen —– 3.3k ohm + / – 10%

Als deze test mislukt dan de roerstandgever moeten worden bekeken door een Raymarine service-agent. Eventueel worden vervangen.

Raymarine Roerstand terugmelder

Productnummer: M81105

Raymarine ACU SPX S1 ST60+ Roerstand terugmelder met 9 meter kabel.

Raymarine Autopilot Roerstand terugmelder Ball Joint Kit

Productnummer: D143

Raymarine Autopilot Roerstand terugmelder Ball Joint Kit. Ter vervanging van de kogelknie.